Opschonen, een streep trekken en een punt maken!

De opgave van deze prijsvraag
Het landschap van Kinderdijk is kwetsbaar. En tegelijkertijd is het een toeristische attractie van wereldformaat. Hoe kan dit kwetsbare gebied zijn historische karakter behouden en jaarlijks meer dan 90.000 bezoekers verwelkomen? Hoe kan een nieuw bezoekerscentrum functioneren als logistiek goed werkende “toeristenmachine” en tegelijk het unieke van Kinderdijk nog versterken?

Opschonen tot museaal landschap
Het landschap van Kinderdijk is opgezet als civieltechnische watermachine: molens pompten het lage water uit de polder omhoog naar de hoger gelegen boezem, dat bij eb op de Lek werd gespuid. Door de weidsheid van het gebied en de geringe hoogteverschillen tussen land en water zijn de ruimtelijke kenmerken van Kinderdijk subtiel en lastig ‘leesbaar’.

In dat kwetsbare landschap van boezems en vaarten, van kolken en schuren, van molens en rietkragen stoort al gauw elk vreemd element. Verwijder daarom alle overbodige borden, zonnecellen, gebiedsvreemde planten, hekken en lichtmasten uit het gebied. Vermijd bebouwing en beplanting langs de westelijke molenkade. Grijp dijkverzwaring aan om de bezoekersauto’s, campers en bussen langs de Lekdijk te zetten.

Voor het goed functioneren van Kinderdijk zijn sommige nieuwe elementen in het landschap onvermijdelijk. Houd de vormgeving en de materiaalkeuze daarvan ingetogen en ondergeschikt. Plaats de kano’s in het riet. Laat de bezoeker achter het Wisboomgemaal picknicken in een boomgaard, en neem de fietsverhuur, de houtwerkplaats en het vogels spotten op in een gepotdekselde boerenschuur. Leid de bezoeker over natuurlijke wandel- en fietspaden rond langs alle gemalen: voor een goed begrip van het Nederlandse icoon van waterhuishouding moet de toerist niet alleen de historische molens kunnen bewonderen, maar ook zijn latere opvolgers stoomgemaal en vijzelgemaal.

Een streep trekken: geen brug maar Mozesgang
De nieuwe bouwkundige voorzieningen mogen geen concurrentie aangaan met het historische landschap. Ze dienen het landschap juist te versterken. Plaats daarom tussen bezoekerscentrum en stoomgemaal geen brug op één of meer poten, maar leg een onzichtbare verbinding aan half verdiept in het water: een Mozesgang.

De Mozesgang functioneert als brug maar neemt geen zicht weg. De wandelaar staat oog in oog met het polderpeil en leest het profiel en de werking van het boezemsysteem af in de letterlijke doorsnijding van watergangen, oevers en dijklichamen.

Als dramatisch effect kan overwogen worden het polderwater aan één zijde over de rand te laten stromen, om dat vervolgens goed zichtbaar weer weg te pompen. De noodzaak van droge voeten aanschouwelijk gemaakt!

Een punt zetten: “een glazen ei vol land en wolken”
Bezoekers worden ontvangen in het hart van Kinderdijk: op de kruising van de lange, lage Middelkade en de dwarse Mozesgang. Van afstand lijkt er een ei op het water te drijven en los te staan van het grasland. Water, land en wolken spiegelen zich in een glanzende huid. Geen concurrentie met het landschap, geen imitatie van historische bebouwing. Als een tijdloze schakel tussen land en water, tussen mens en erfgoed, als een waterdruppel die naadloos opgaat in zijn omgeving. De mysterieuze, gladde vorm trekt de hedendaagse bezoeker aan en maakt hem bewust van de waarde van dit unieke werelderfgoed.

Van binnen functioneert het geheimzinnige ei op drie manieren. Als draaischijf die bezoekersstromen scheidt, als economische machine die geld genereert en als overdekt uitkijkpunt over het panorama van

Kinderdijk. Het bezoekerscentrum heeft drie niveaus. Op de middelste laag liggen de bezoekersentree, de kassa, de museumwinkel en de toegang tot Mozesgang. Daaronder, in een souterrain zijn de educatieruimte, de filmzaal en de toiletten gesitueerd. Op het entresol boven, dat ook uitkijkplatform is, bevindt zich de horeca en bijeenkomstruimten.

Door de begane grondvloer op ca. 1 meter onder het waterpeil te situeren, ervaart de bezoeker meteen al bij binnenkomst het onder-water-gevoel van een polder, en kan hij zonder drempels de Mozesgang oplopen. Door deze lage situering kan het dak van de horeca en bijeenkomstruimte tot 5 meter boven maaiveld beperkt blijven.

De opzet in drie lagen laat veel oppervlak aan de functies die geld opleveren: een grote museumwinkel op de begane grond en een groot café-restaurant op de entresol. Ook de combinatie horeca / uitzichtpunt kan omzet verhogend zijn: meer bezoekers die langer verblijven. Bovendien wordt er door de combinatie entresol / uitzichtplatform op kosten en landschap gespaard: een tweede uitkijkpost buiten, die mogelijk zichtlijnen verstoort, is niet meer nodig.